ท่ามกลางท้องฟ้ายามค่ำคืนที่เต็มไปด้วยดวงดาว มีดาวดวงหนึ่งที่มีลักษณะโดดเด่นเป็นพิเศษนั่นคือ “ดาวเหนือ” ดาวฤกษ์ที่อยู่ทางทิศเหนือเสมอ จึงถูกนำมาใช้เป็นเข็มทิศบนท้องฟ้าคอยชี้ทางให้ผู้คนมายาวนานกว่าหลายพันปี บทความนี้จะพาคุณไปรู้จักกับดาวเหนือ ดวงดาวนำทางแห่งท้องฟ้า และวิธีค้นหาดาวเหนือ
ดาวเหนือ คือ ดาวอะไร?
ดาวเหนือ หรือ ดาวโพลาริส (Polaris) คือดาวฤกษ์ที่สว่างที่สุดในกลุ่มดาวหมีเล็ก (Ursa Minor) อยู่ใกล้กับขั้วฟ้าเหนือ ดาวเหนือจึงปรากฏเหมือนอยู่นิ่งกับที่บนท้องฟ้า ดาวเหนือเป็นดาวที่มีความสว่างอันดับที่ 47 อยู่ห่างจากโลกประมาณ 434 ปีแสง
ด้วยความที่ดาวเหนือเหมือนอยู่นิ่งกับที่จึงทำให้ดาวเหนือมีความสำคัญต่อการเดินเรือและนักสำรวจสมัยโบราณ เพราะว่าดาวเหนือจะอยู่ทางทิศเหนือเสมอและตลอดทั้งคืน ต่างจากดาวอื่นๆ ที่จะเปลี่ยนกลุ่มดาวในแต่ละฤดูตามการโคจรของโลกรอบดวงอาทิตย์ แม้ว่าข้อเท็จจริงดาวเหนือไม่ได้อยู่นิ่งสนิทแต่จะมีการเคลื่อนที่เล็กน้อยตามการส่ายของแกนหมุนของโลก
ข้อมูลจากดาวเทียมฮิปปาร์คอส พบว่าดาวเหนืออยู่ห่างจากโลกเป็นระยะทาง 431 ปีแสง (132 พาร์เซก) เป็นดาวยักษ์ใหญ่หรือดาวยักษ์ที่มีดาวฤกษ์จาง 2 ดวงเป็นสหาย ดวงแรกมีชนิดสเปกตรัม F3 V อยู่บนแถบลำดับหลัก ห่างจากดาวแม่ประมาณ 2,000 หน่วยดาราศาสตร์ อีกดวงอยู่ใกล้กว่าด้วยกึ่งแกนเอกของวงโคจรเพียง 5 หน่วยดาราศาสตร์ ดาวเหนือเป็นดาวฤกษ์ดาวแปรแสงดวงหนึ่ง
นอกจากนี้ ดาวเหนือยังมีความสำคัญในแง่วัฒนธรรมในหลายๆ ประเทศ โดยถูกใช้เป็นสัญลักษณ์ของการนำทาง การเริ่มต้นใหม่ และความหวัง
วิธีหาดาวเหนือ
การค้นหาดาวเหนือ สามารถทำได้โดยการลากเส้นตรงผ่านดาว 2 ดวงของกลุ่มดาวหมีใหญ่ (β และ α หมีใหญ่) ไปหาดาวเหนือได้ เรียกดาว 2 ดวงนี้ว่าดาวชี้ (Pointers) หรือลากเส้นผ่านแบ่งครึ่งผ่านกลางกลุ่มดาวแคสซิโอเปียที่มีรูปร่างเหมือนตัวอักษร W
จะเห็นว่าการหาดาวเหนือจึงสามารถทำได้ง่าย ๆ ด้วยการสังเกต “กลุ่มดาวหมีใหญ่” หรือที่คนไทยเรียกว่า “กลุ่มดาวจระเข้” กลุ่มดาวนี้มีดาวสว่างเจ็ดดวง เรียงตัวเป็นรูปกระบวยตักน้ำ ดาวสองดวงแรกของกระบวยตักน้ำ จะชี้ไปยังดาวเหนือเสมอ ไม่ว่าทรงกลมท้องฟ้าจะหมุนไปอย่างไรก็ตาม ดาวเหนือจะอยู่ห่างออกไปประมาณ 5 เท่าของระยะห่างระหว่างดาวสองดวงแรก
ดาวเหนืออยู่ในกลุ่มดาวอะไร
ดาวเหนือ หรือ ดาวโพลาริส (Polaris) ปัจจุบันอยู่ในกลุ่มดาวหมีเล็ก (Ursa Minor)
และเมื่อเวลาผ่านไปนานมากพอ ดาวที่เป็นดาวเหนือจะมีการเปลี่ยนแปลงไปตามเคลื่อนที่ของดวงดาว
โดยดาวเหนือดวงต่อไปคือดาว แกมมา ซีเฟอิ (Gamma Cephei) ที่จะเป็นดาวเหนือในราวๆ ปี ค.ศ. 4,000
ทำไมดาวเหนือจึงสำคัญ?
ใช้ในการนำทาง: ดาวเหนือชี้ไปทางทิศเหนือเสมอ ทำให้นักเดินเรือ นักสำรวจ และผู้เดินทางใช้เป็นจุดอ้างอิงในการหาทิศทาง โดยเฉพาะในสมัยที่ยังไม่มีเข็มทิศ
ใช้ในการบอกเวลา: ในอดีต ผู้คนใช้ตำแหน่งของดาวเหนือเทียบกับเส้นขอบฟ้าในการบอกเวลาโดยประมาณ
ประเด็นด้านการศึกษาดาราศาสตร์: ดาวเหนือเป็นจุดสังเกตที่สำคัญในการศึกษากลไกการหมุนรอบตัวเองของโลก และการเคลื่อนที่ของวัตถุท้องฟ้าอื่น ๆ
ความสำคัญในแง่ของวัฒนธรรม: ดาวเหนือมีความสำคัญในวัฒนธรรมของหลายชนชาติทั่วโลก โดยมักถูกนำมาใช้เป็นสัญลักษณ์ของความมั่นคง ความคงที่ และการนำทาง เช่น ชาวอียิปต์โบราณเชื่อว่าดาวเหนือเป็นตัวแทนของเทพเจ้าแห่งท้องฟ้า ชาวกรีกเชื่อว่าดาวเหนือเป็นเสาที่ค้ำยันท้องฟ้า ชาวอินเดียเชื่อว่าดาวเหนือเป็นศูนย์กลางของจักรวาล และชาวจีนเชื่อว่าดาวเหนือเป็นที่อยู่ของจักรพรรดิ
ความเข้าใจผิดเกี่ยวกับดาวเหนือ
ดาวเหนือเป็นดาวที่สว่างที่สุดบนท้องฟ้า: ไม่เป็นความจริง เนื่องจาก ดาวเหนือไม่ได้สว่างที่สุดเมื่อเทียบกับดาวฤกษ์ดวงอื่นๆ เช่น ดาวซีริอัส หรือดาววีนัส
ดาวเหนือเป็นดาวดวงเดียวที่อยู่นิ่ง: ไม่เป็นความจริง เนื่องจาก ดาวเหนือก็มีการเคลื่อนที่เช่นเดียวกับดาวฤกษ์ดวงอื่นๆ เพียงแต่การเคลื่อนที่ของดาวเหนือมีน้อยมากจนสังเกตเห็นได้ยากด้วยตาเปล่า
ดาวเหนือสามารถมองเห็นได้จากทุกที่บนโลก: ไม่เป็นความจริง เนื่องจาก ดาวเหนือสามารถมองเห็นได้เฉพาะในซีกโลกเหนือเท่านั้น สำหรับผู้ที่อยู่ในซีกโลกใต้ จะไม่สามารถมองเห็นดาวเหนือได้
